N
Nguyen
8 tháng 4 2019
So với các con chó khôn ngoan khác: “Con chó xấu xí” của Kim Lân, Mumu của Tuốc-ghê-nhép, con Mai-Cơn, con Rếch... hay gẩn gũi hơn là Con chó nhỏ mang giỏ hoa hồng của nhà văn Nguyễn Nhật Ánh thì với chú chó Bấc, có phải Giắc Lân-đơn chỉ đơn thuần nói về sự khôn ngoan của nó hay là có một triết lí sâu xa nào đó mà ta chưa khai thác? Triết lí ấy có thể ta chưa thấy, hoặc chưa nhìn nhận thấu đáo được ngay lúc này, khi mà những trải nghiệm còn quá ít ỏi nhưng chắc chắc trong chúng ta, ai cũng cảm nhận được tình cảm sâu sắc mà chú chó Bấc dành cho chủ nhân của mình.
Tình cảm ấy được viết nên bởi một nhà văn trải qua thời thiếu niên vất vả, từng phải làm nhiều nghề để kiếm sống và sớm tiếp cận tư tưởng chủ nghĩa xã hội. Giắc Lân-đơn thường nhớ về đứa bé là mình lúc ấy “mơ tưởng đến một miếng thịt” và bản thân mình lúc ấy “như một con thú làm việc”. Ông tìm cách thoát khỏi trần ải lúc đó bằng hai con đường: một là văn học và hai là du ngoạn. Năm mười bảy tuổi, khi kiếm được một chiếc thuyền con và những khám phá từ chuyến du ngoạn biển cả đã giúp ông đoạt giải với thiên kí sự Bão biển Nhật Bản và là nguồn tư liệu quý báu để mười năm sau tiểu thuyết Bão biển ra đời. Năm 1897, ông lại lên đường theo cơn sốt tìm vàng. Tuy nhiên, ông không quan tâm đến vàng mà quan tâm đến công sức của con người và nhất là những điều họ đã trải qua. Cũng chính từ những trải nghiêm thực tế ấy và niềm say mê, tài năng văn học, Giắc Lân-đơn là một trong những nhà văn hào kiệt xuất sắc của thế giới, thường được so sánh với Mác-xim Go-rơ-ki của Nga. Tác phẩm của Giắc Lần-đơn dù viết theo thể loại nào cũng tập trung vào hai mảng lớn là mối quan hệ giữa con người với con người và mối quan hệ ; giữa con người với tự nhiên. Đằng sau các tác phẩm của ông là những giá trị nhân văn sâu sắc, là tình yêu cao cả và sự hòa mình của con người với môi trường tự nhiên.
Văn bản Con chó Bấc trích từ tiểu thuyết Tiếng gọi nơi hoang dã cũng vậy. Tác phẩm kể về Bấc, một con chó bị bắt cóc đưa lên vùng Bắc Cực kéo xe trượt tuyết cho những người tìm vàng. Bấc đã trải qua cuộc sống ác mộng bên cạnh nhiều ông chủ độc ác. Chỉ riêng Giôn Thooc-tơn là người có lòng nhân từ đối với nó, cảm hóa được nó. Về sau khi Thooc-tơn chết, nó hoàn toàn dứt bỏ con người và đi theo tiếng gọi nơi hoang dã, trở thành một con chó hoang. Có lẽ, trong cuộc đời của Bấc, dù qua tay nhiều ông chủ nhưng người duy nhất cho nó tình thương và được nó coi như chủ nhân thực sự chỉ có một. Đó là Giôn Thooc-Tơn. Đoạn trích tập trung thể hiện tình cảm của Bấc dành cho vị chủ nhân này.
Tình cảm ấy không tự nhiên mà có, nó xuất hiện từ chính tình yêu thương chân thành của Thooc-Tơn đã cảm hóa Bấc. chính vì thế, trước khi thể hiện tình cảm Bấc dành cho Thooc-Tơn, Giắc Lân-đơn tập trung miêu ; tả tình cảm Thooc-Tơn dành cho Bấc trong sự so sánh với những con người khác. Nếu như các ông chủ khác chăm sóc Bấc chỉ vì nghĩa vụ “đã nuôi thì phải chăm sóc” và vì lợi ích kinh doanh “kéo xe trượt tuyết để đi tìm vàng” thì ' Thooc-Tơn yêu thương và chăm sóc Bấc bằng cả trái tim. Ihooc-Tơn là ông chủ lí tưởng chăm sóc Bấc như thể “chúng là con cái của anh vậy”. Trong ý nghĩ, tình cảm dường như anh không xem Bấc là một con chó, mà là một người bạn cùng anh làm việc, cùng anh trải qua, nương tựa vào nhau vượt lên gian khổ trong cuộc sống, chính tình cảm ấy đã cảm hóa và bồi đắp tình cảm Bấc dành cho Thooc-Tơn. Con đường đến trái tim không có gì gần gũi và chân thật hơn là xuất phát từ trái tim. Và chỉ có một tình cảm mãnh liệt như thế mới đủ sức mạnh cảm hóa người khác.
Bấc dành cho Thooc-Tơn tình cảm đặc biệt, đó là tình yêu thương nồng nàn, sôi nổi, nồng cháy, tôn thờ và cuồng nhiệt. Đó là “tình yêu thưc sự và nồng nàn lấn đầu tiên phát sinh ra bên trong nó”. Trước kia, khi sống tại nhà thẩm phán Mi-lơ, nó chưa hề xuất hiện một tình cảm nào giống vậy, đó chỉ là “chuyện làm ăn cùng hội cùng phường”. Đó là tình cảm ngang hàng chứ không ngưỡng vọng như trong tình cảm dành cho Thooc-Tơn. Với những đứa cháu nhỏ trong gia đình ông Mi-lơ, đó là “trách nhiệm ra oai hộ vệ”; còn đối với ngài thẩm phán, đó là “thứ tình bạn trịnh trọng và đường hoàng”. Sự so sánh, nhớ lại ấy là cách để Bấc chứng minh, thể hiện tình cảm của mình với Thooc-Tơn - vị chủ nhân đặc biệt và duy nhất.
Tình cảm này ở Bấc cũng được biểu hiện rất đặc biệt trong việc tự so sánh với Ních và Xơ-kít. Nếu như Xơ-kít thể hiện tình cảm với Thooc-Tơn bằng sự nũng nịu vì vốn là một cô ả đơn giản và đơn điệu, có thói quen “thọc cái mũi của nó vào dưới bàn tay của Thooc-Tơn rồi hích, hích mãi cho đến khi được vỗ về. Mặc dù có phẩn mạnh mẽ hơn nhưng Ních cũng đơn giản, đơn điệu như Xơ-kít, lại có phần suồng sã trong hành động: “thường chồm lên tì cái đầu to tường của cu cậu lên đầu gối Thooc-Tơn”. Những nhận xét tỉ mỉ, tinh tế ấy không chỉ cho ta thấy nét riêng trong cách thể hiện tình cảm của từng con chó mà còn làm nổi bật nét khác biệt của Bấc.
“Bấc chỉ tôn thờ ở xa xa một quãng”. Mặc dù nó cũng sung sướng đến cuồng lên mỗi khi Thooc-Tơn chạm vào nó hoặc nói chuyện với nó, những nó không săn đón những biểu hiện ấy. Dù vậy, khi Thooc-Tơn biểu hiện tình cảm với mình, Bấc thể hiện bằng những cách rất riêng. Bấc tỏ ra sung sướng, ngây ngất mỗi khi được chủ ôm đẩu rủ rỉ rủa yêu, mỗi lúc ấy, Bấc cảm thấy “như quả tim mình nhảy tung ra khỏi cơ thể’. Nó “bật vùng dậy trên hai chân, miệng cười, mắt long lanh, họng rung lên những âm thanh không thốt nên lời, và cứ như vậy trong tư thế đứng yên bất động” khoái cảm vô tận.
Không chỉ thế, Bấc có tài “biểu lộ tình thương yêu gấn giống như làm đau người ta”. Nó thường “há miệng ra cắn lấy bàn tay Thooc-Tơn rồi ép răng mạnh đến nỗi vết răng hằn vào da thịt một lúc lâu”. Cách thể hiện tình yêu này cũng giống như tiếng rủa yêu của Thooc-Tơn là lời nói nựng, những cái cắn vờ ấy là cử chỉ vuốt ve của Bấc, mà nếu không đủ thân thiết và yêu thương, ta sẽ coi nó chẳng khác gì những vết cắn hằn học mà căm ghét, tức giận hay phẫn nộ với một chú chó.
Tình cảm của Bấc còn thể hiện trong những cử chỉ quan tâm thầm lặng. Nó thường “nằm phục ở chân Thooc-Tơn hằng giờ, mắt háo hức, tỉnh táo, ngước nhìn lèn mặt anh, chăm chú xem xét, hết sức quan tâm theo dõi từng biểu hiện thoáng qua, mọi cử động hoặc đổi thay trên nét mặt”. Cũng có khi nó “nằm ra xa hơn, vê một bền hoặc đằng sau anh, quan sát hình dáng của anh và từng củ động, thân thể anh.” Bấc luôn dõi theo Thooc-Tơn bằng tình yêu và sự quan tâm, dù ở ngay gẩn dưới chân anh hay nằm xa hơn nữa, thậm chí là sau này khi trở về cuộc sống hoang dã, Bấc vẫn dành sự quan tâm đặc biệt ấy cho Thooc-Tơn, trở về nơi đã lấy đi tính mạng anh trong nỗi xót thương, niềm đau và sự căm giận hành động độc ác của con người.
Cứ như thế, Bấc và Thooc-Tơn thể hiện tình cảm dành cho nhau bằng đôi mắt. Đôi mắt luôn hướng vể Thooc-Tơn của Bấc và đôi mắt giao cảm luôn ngoảnh lại nhìn Bấc, đôi mắt ánh tỏa “tình cảm tự đáy lòng” của Thooc-Tơn đáp lại “tình cảm của Bấc ngời ánh lên qua đôi mắt nó tỏa rạng ra ngoài”.
Bấc dành cho chủ nhân của mình một tình cảm phong phú và đặc biệt sâu sắc, vừa thương yêu, vừa tôn thờ, vừa kính ngưỡng, biết ơn, thuần phục tuyệt đối. Bấc có một tâm hổn khác hẳn những con chó khác. Sự nhạy bén và nhạy cảm còn khiến Bấc lo lắng vê' tương lai. Việc thay đổi chủ liên tục để lại trong Bấc một nỗi ám ảnh, trong lòng nó “nảy sinh nỗi lo sỢ là không người chủ nào có thể gắn bó lâu dài”. Nên ngay cả đêm, “ngay trong các giấc mơ, nó cũng bị nỗi lo sỢ này ám ảnh. Những lúc ấy, nó vội vùng dậy không ngủ nữa, trườn qua lạnh giá đến tận mép lều, đứng đấy, lắng nghe tiếng thở đêu đêu của chủ”.
Chỉ có tình yêu thương đích thực mới khiến nó lo lắng như vậy. Song củng chính nối lo lắng ấy lại khiến người ta trần trọng mỗi khoảnh khắc còn được gần bên và gắn bó với nhau hơn. Đối với Bấc và vị chủ nhân đích thực này có lẽ cũng vậy.
Bấc đã yêu thương Thooc-Tơn bằng một tâm hồn phong phú. Nếu nhà thơ ngụ ngôn nước Pháp - La Phông-Ten để cho các loài vật của mình biết nói, cất lời như con người: “Con quái ác lại gầm lên: - Chính mày khuấy nước, ai quên đâu là/ Mày còn nói xấu ta năm ngoái” thì Giắc Lân-đơn ngược lại. Ông không nhân hóa Bấc như một con người mà miêu tả nó với tất cả những gì tự nhiên nhất của một con chó, nhưng qua đó vẫn bộc lộ được tình cảm của Bấc, cũng như tình yêu thương mà nhà văn dành cho loài động vật thông minh và trung thành này. Mặc dù Bấc không biết nói mà chỉ “hấu như biết nói”, nhưng Thooc-Tơn, hay chính Giắc Lân-đơn đã thấu hiểu được tâm hổn không nói được thành lời ấy. Trong tình yêu dành cho chủ nhân của mình, Bấc cũng biết suy nghĩ, biết vui mừng và lo sợ, Bấc cũng có những giấc mơ, đó là một đời sống tâm hồn nhạy cảm, phong phú đáng trân trọng.
Khắc họa điểu ấy, Giắc Lân-đơn đã dử dụng nghệ thuật miêu tả các chi tiết rất tinh tế và tỉ mỉ, kết hợp với miêu tả nội tâm của Bấc bằng trí tưởng tượng tuyệt vời và tình yêu thương loài vật sâu sắc. Những đặc sắc nghệ thuật này cùng với giá trị nội dung sâu sắc đã làm nên thành công của đoạn trích Con chó Bấc nói riêng, tiểu thuyết Tiếng gọi nơi hoang dã và những tác phẩm khác của ông nói chung.
Khi gẫp trang sách lại, câu chuyện của Bấc vẫn vang vọng trong lòng ta những rung động rất đẹp về tình yêu nồng nàn, chân thực, vượt qua mọi rào cản vê' ngôn ngữ và giống loài. Đó cũng chính là sự cao cả của tình yêu khi vượt qua những dam mê vật chất, vượt qua chuyện làm ăn “cùng hội cùng phường”.
Đúng(0)