Bài 10. Liên Xô và các nước Đông Âu từ năm 1945 đến năm 1991 (phần I) SVIP

1. Liên Xô từ năm 1945 đến năm 1991
a. Chính trị 
- Thực hiện bầu cử Xô viết các cấp, dân chủ hoá hệ thống chính trị bằng cách khôi phục các tổ chức chính trị - xã hội từ năm 1949.
- Chủ trương trong quan hệ quốc tế:
+ Duy trì hoà bình và an ninh thế giới. 
+ Giúp đỡ to lớn về vật chất và tinh thần cho các nước xã hội chủ nghĩa và phong trào đấu tranh giải phóng dân tộc thế giới. 

 Hình 1. Liên Xô - Việt Nam: "Tuy khoảng cách rất xa nhưng trái tim của chúng ta luôn rất gần" (tranh cổ động)

- Đầu những năm 80 thế kỉ XX: Liên Xô khủng hoảng chính trị. 
- Tháng 3 - 1985: M.Goóc-ba-chốp được bầu làm Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Liên Xô và tiến hành cải tổ với khẩu hiệu "dân chủ hoá", "công khai hoá".
=> Liên Xô xác lập chế độ đa nguyên, đa đảng và hệ thống chính quyền tổng thống. 
- Hệ quả của công cuộc cải tổ: 
+ Mâu thuẫn chính trị gia tăng, Đảng Cộng sản bị đình chỉ hoạt động, chính quyền Liên bang bị tê liệt. 
+ Các nước cộng hoà tuyên bố độc lập, tách khỏi Liên bang, dẫn đến việc M.Goóc-ba-chốp từ chức ngày 25 - 12 - 1991.
+ M.Goóc-ba-chốp từ chức ngày 25 - 12 - 1991, Liên bang Xô viết tan rã. 

b. Kinh tế
- Từ năm 1946 - 1950: Liên Xô hoàn thành công cuộc khôi phục kinh tế được mức trước chiến tranh. 
- Từ năm 1950: Liên Xô xây dựng cơ sở vật chất cho chủ nghĩa xã hội và đạt nhiều thành tựu:
+ Những năm 60: cường quốc công nghiệp thứ hai thế giới (sau Mỹ). 
+ Năm 1957: Liên Xô là quốc gia đầu tiên phóng thành công vệ tinh nhân tạo. 

+ Năm 1961: phóng thành công tàu vũ trụ có người lái vào quỹ đạo Trái Đất, mở đầu kỉ nguyên chinh phục vũ trụ của loài người. 

 Hình 2. Tàu vũ trụ Phương Đông (Vostok 1) được phóng thành công (1961),
đưa I-u-ri Ga-ga-rin - người đầu tiên bay vào vũ trụ

- Từ những năm 70: nền kinh tế có dấu hiệu trì trệ.
- Từ năm 1985: cải tổ về kinh tế nhưng thiếu đồng bộ và hiệu quả dẫn đến khủng hoảng kinh tế 1989 - 1991, thiếu lương thực, thực phẩm, hàng tiêu dùng. 

c. Xã hội và văn hoá 
* Xã hội:
- Cơ cấu xã hội biến đổi tích cực, thành phần công nhân và trí thức tăng. 
- Năm 1971, hơn 55% dân số là công nhân và hơn 30 triệu người lao động trí óc. 
- Từ cuối những năm 70, niềm tin vào chủ nghĩa xã hội dần lung lay dẫn đến bất bình gia tăng, nhiều cuộc biểu tình, bãi công nổ ra từ năm 1989. 
* Văn hoá: 
- Thực hiện chế độ giáo dục miễn phí - thể hiện tính ưu việt của chủ nghĩa xã hội. 
- Thúc đẩy giao lưu văn hoá giữa các dân tộc và với các quốc gia trên thế giới. 
- Khi công cuộc cải tổ được thực hiện, đời sống văn hoá trở nên cởi mở với tinh thần dân chủ và công khai, đem lại luồng không khí mới, kích thích sáng tạo văn hoá. Tuy nhiên, chủ nghĩa đa nguyên và tư tưởng chống chủ nghĩa xã hội trong nước gia tăng.