Tập tính ở động vật SVIP

I. Khái niệm và vai trò của tập tính

1. Khái niệm

Tập tính là chuỗi các hoạt động của động vật trả lời các kích thích từ môi trường, đảm bảo cho cơ thể động vật tồn tại và phát triển.

Ví dụ: vào mùa sinh sản (mùa xuân), chim công đực có tập tính xòe rộng bộ lông lộng lẫy và đi theo sau, nhảy múa, thu hút chim công cái. Ngoài ra, khi cần đe dọa kẻ thù, chim công cũng thể hiện phản xạ dựng lông đuôi.

Một trong những yếu tố thể dịch quan trọng ảnh hưởng đến tập tính là pheromone. Pheromone là những chất do cơ thể tiết ra ngoài môi trường, có thể gây ra những phản ứng chuyên biệt, được sử dụng như những tín hiệu hóa học cho những cá thể khác cùng loài. Pheromone phổ biến ở côn trùng và động vật có vú.

2. Vai trò

Làm tăng khả năng sinh tồn của động vật. Ví dụ: hươu nai chạy trốn để giữ mạng khi gặp hổ.

Đảm bảo cho sự thành công sinh sản. Ví dụ: hươu đực “giao đấu” để chọn ra con khỏe hơn sẽ được giao phối với con cái và sinh ra các con mạnh khỏe hơn, khả năng sống sót cao hơn.

Cơ chế cân bằng nội môi, duy trì môi trường trong ổn định. Ví dụ: thằn lằn phơi nắng để thu nhiệt khi thời tiết lạnh.

II. Phân loại tập tính

Tập tính là kết quả của di truyền và môi trường sống. Dựa vào đặc điểm di truyền của tập tính có thể chia tập tính thành ba loại: tập tính bẩm sinh, tập tính học được và tập tính hỗn hợp.

Bên cạnh cách phân chia theo đặc điểm di truyền, tập tính còn được chia theo chức năng gồm: tập tính kiếm ăn, tập tính sinh sản, tập tính bảo vệ lãnh thổ, tập tính di cư và tập tính xã hội. Tập tính xã hội là tập tính có ở những loài sống bầy đàn.

III. Một số hình thức học tập ở động vật

1. Quen nhờn

Động vật phớt lờ, không đáp ứng kích thích lặp đi lặp lại nhiều lần nếu không kèm theo sự nguy hiểm.

Ví dụ: chuột thường chạy khi thấy mèo, nhưng khi thấy nhiều lần mà mèo không bắt hay vồ lấy, chuột dần không sợ mèo nữa.

2. In vết

Hình thức học tập nhanh trong thời gian phát triển rất ngắn được gọi là giai đoạn then chốt (giai đoạn quyết định).

Con non có thể "in" vào não hình dạng bố mẹ hay hành vi cơ bản của loài.

Ví dụ: chim non mới nở có tính bám và đi theo các vật chuyển động mà chúng nhìn thấy lần đầu tiên - thường là chim mẹ.

3. Học cách nhận biết không gian 

Động vật ghi nhớ về đặc điểm không gian của môi trường ở các vị trí mốc như tổ, thức ăn. Từ đó chúng xây dựng mối quan hệ giữa các vật thể trong không gian và giữa các vị trí mốc đó thành bản đồ nhận thức. Nhờ đó động vật định vị được vị trí một cách linh hoạt và hiệu quả.

Ví dụ: chim bồ câu có khả năng nhớ đường, được dùng để liên lạc đưa thư.

4. Học liên hệ

5. Học xã hội

Học bằng cách quan sát và bắt chước hành vi động vật khác.

Ví dụ: tinh tinh con bắt chước con trưởng thành chải lông, bắt rận cho nhau.

6. Học giải quyết vấn đề

Hình thức học phức tạp nhất, liên quan đến khả năng nhận biết và xử lí thông tin giải quyết những trở ngại gặp phải.

Ví dụ: quạ muốn uống nước trong lọ biết sử dụng vật nặng thả vào lọ để nước dâng lên.

IV. Ứng dụng những hiểu biết về tập tính vào đời sống

Chọn lọc, thuần dưỡng những động vật hoang dã thành những vật nuôi nhưng vẫn giữ được tập tính có lợi của loài ban đầu.

Chọn các loài thiên địch để tiêu diệt sâu hại cây trồng.

Sử dụng pheromone để dẫn dụ côn trùng.

Dạy động vật những phản xạ phục vụ đời sống.

Tăng hiệu quả học tập ở người bằng đa dạng hóa các phương pháp học tập để phù hợp với lứa tuổi, cá thể và nội dung học tập.

1. Tập tính là chuỗi các hoạt động của động vật trả lời các kích thích từ môi trường, đảm bảo cho cơ thể động vật tồn tại và phát triển.

2. Tập tính giúp động vật tìm kiếm, bảo vệ và lấy thức ăn; tìm kiếm bạn tình, tăng cơ hội truyền gene cho thế hệ sau; báo động nguy hiểm; giao tiếp thông tin; duy trì cân bằng nội môi;...

3. Pheromone là những chất do cơ thể tiết ra ngoài môi trường, được sử dụng như những tín hiệu hóa học cho những cá thể khác cùng loài. 

4. Dựa vào đặc điểm di truyền, tập tính chia thành ba loại: tập tính bẩm sinh, tập tính học được và tập tính hỗn hợp.

5. Những hình thức học tập phổ biến gồm: quen nhờn, in vết, học nhận biết không gian, học liên hệ, học giải quyết vần đề và học xã hội.

6. Cơ chế của quá trình học tập ở người là sự hình thành các phản xạ có điều kiện.

7. Hiểu biết về tập tính được ứng dụng trong cải tạo giống, bảo vệ mùa màng, dạy và học.