Viết: Viết bài nghị luận phân tích một tác phẩm kịch SVIP

VIẾT BÀI NGHỊ LUẬN PHÂN TÍCH MỘT TÁC PHẨM KỊCH 

1. Định hướng

1.1 Khái niệm

- Khi phân tích tác phẩm văn học, trước hết, cần xác định thể loại của tác phẩm đó (truyện, thơ, kí, kịch) để vận dụng những tri thức về thể loại trong việc phân tích tác phẩm.

- Đối tượng phân tích có thể là toàn bộ tác phẩm hoặc một phần của tác phẩm: cần chú ý phân tích cả hai phương diện nội dung và nghệ thuật; chỉ ra được tác dụng của các yếu tố hình thức nghệ thuật (xung đột, nhân vật, hành động, lời thoại, thủ pháp trào phúng....) trong việc biểu đạt nội dung (đề tài, chủ đề; ý nghĩa; tình cảm, thái độ của tác giả....).

1.2. Yêu cầu của bài nghị luận phân tích một tác phẩm hài kịch

- Xác định rõ yêu cầu nghị luận.

- Đọc lại tác phẩm hài kịch là đối tượng phân tích.

- Xác định vấn đề cụ thể (nội dung, hình thức) mà bài viết sẽ tập trung làm sáng rõ.

- Thực hiện các bước theo quy trình viết bài văn nghị luận.

- Chú ý lựa chọn, sử dụng bằng chứng trong tác phẩm để lí giải, phân tích, đưa ra nhận xét, góp phần khẳng định giá trị của tác phẩm.

- Bài viết cần tránh việc chỉ kể lại đơn thuần nội dung hay nhận xét về giá trị nội dung, nghệ thuật một cách chung chung, thiếu thuyết phục.

2. Thực hành

2.1. Thực hành viết theo các bước

Đề bài: Phân tích đoạn trích “Đổi tên cho xã” (từ vở kịch “Bệnh sĩ” của Lưu Quang Vũ).

a) Chuẩn bị

- Đọc lại đoạn trích “Đổi tên cho xã”, huy động những hiểu biết có được sau khi học các văn bản ở Bài 4.

- Xác định các yếu tố nội dung và hình thức nghệ thuật đặc sắc của đoạn trích để tập trung làm sáng rõ khi phân tích.

b) Tìm ý và lập dàn ý

- Tìm ý cho bài viết bằng cách đặt và trả lời các câu hỏi:

+ Tình huống của đoạn trích là gì? Có những nhân vật nào?

+ Các nhân vật có đặc điểm gì, đại điện cho kiểu người nào?

•  Nhân vật ông Chủ tịch xã Toàn Nha tiêu biểu cho kiểu người thích sống giả dối, háo danh, sĩ diện.
•  Nhân vật Văn Sửu, ông Thìn mù quáng làm theo lời cấp trên, thiếu suy nghĩ, thích nịnh bợ.
•  Nhân vật ông Độp cũng là kẻ háo danh.

+ Hành động và lời thoại của các nhân vật được khắc hoạ ra sao?

+ Có những chi tiết vô lí, gây cười nào thể hiện tính hài kịch của đoạn trích?

Ngôn ngữ của ông không phù hợp với một cuộc họp mang tính chất trang nghiêm. Lời nói có nhiều từ ngữ không rõ nghĩa như: ta bung ra, ta bung ra pháo. Điều buồn cười nữa là ở chỗ ông muốn phát triển kinh tế nhưng những công việc vốn là lợi thế ở xã lại triệt để vứt bỏ, chuyển sang sản xuất pháo, thứ mà chính những người nhận nhiệm vụ quản lí cũng không hiểu rõ. Ông Nha càng cố nói những từ khoa học, thì càng lộ ra nhiều sự thiếu hiểu biết của mình như Trung tâm Công nghệ mà chỉ sản xuất có pháo.

+ Có những xung đột nào trong đoạn trích? Kết quả giải quyết là gì?

+ Em có nhận xét gì về giá trị nội dung, nghệ thuật của đoạn trích?

* Giá trị nội dung: Phản ánh đúng thực chất một bộ phận người trong xã hội có thói háo danh, sĩ diện, chạy theo thành tích, mà không quan tâm đến kết quả cuối cùng, thiếu suy nghĩ cho những người xung quanh. Bên cạnh đó, đoạn trích cũng phản ánh lối sống nịnh bợ, sự thiếu hiểu biết của những kẻ có chức quyền.

* Giá trị nghệ thuật:

• Tình huống thú vị, hấp dẫn, mang tính thời sự.
• Ngôn ngữ tự nhiên, tạo tiếng cười.
• Xây dựng nhân vật thông qua lời nói, hành động rất độc đáo.
• Xây dựng xung đột kịch hợp lí.

- Lập dàn ý bằng cách sắp xếp các ý đã tìm được theo bố cục ba phần:

* Mở bài: Giới thiệu đoạn trích “Đổi tên cho xã” (xuất xứ, vị trí, thể loại, tác giả); nêu ấn tượng, cảm nhận chung về đoạn trích.

* Thân bài:

+ Khái quát nội dung đoạn trích và nêu tình huống kịch.

+ Lí giải về xung đột và việc giải quyết xung đột thể hiện trong đoạn trích.

+ Phân tích đặc điểm nổi bật của một số nhân vật, qua đó, thấy được ý nghĩa của đoạn trích.

* Kết bài: Nhận xét về giá trị nội dung và nghệ thuật của đoạn trích; rút ra những bài học về nhận thức và hành động cho bản thân.

c) Viết

- Dựa vào dàn ý đã làm để viết bài văn hoàn chỉnh.

- Lưu ý:

+ Khi viết, chú ý kết hợp các thao tác nghị luận: phân tích, giải thích, chứng minh, bình luận.

+ Cần bám sát vào các đặc trưng của thể loại hài kịch (đã cung cấp trong phần Kiến thức ngữ văn ở Bài 4) để phân tích đoạn trích.

+ Lựa chọn, sử dụng ngôn từ giàu hình ảnh, cảm xúc.

d) Kiểm tra và chỉnh sửa

Tham khảo các yêu cầu đã nêu ở Bài 6, phần Viết, mục d (trang 28) và đối chiếu với dàn ý đề văn đã làm ở bài này.

2.2. Rèn luyện kĩ năng nêu lí lẽ và bằng chứng trong phân tích tác phẩm văn học

a) Cách thức

- Lí lẽ và bằng chứng trong bài nghị luận phân tích tác phẩm văn học phải xuất phát từ nội dung tác phẩm, làm rõ cho vấn đề trọng tâm đã nêu lên. Bằng chứng trong bài phân tích tác phẩm văn học là những câu văn, câu thơ, hình ảnh, chi tiết, sự việc.... được trích dẫn trực tiếp trong văn bản.

- Đối với bài nghị luận phân tích tác phẩm văn học (nhất là các tác phẩm dài như truyện, kịch, kí), bằng chứng cần được chọn lọc để vừa tiêu biểu vừa phù hợp với lí lẽ và luận điểm, không nên trích dẫn tràn lan.

- Bằng chứng sau khi trích phải được phân tích, lí giải, bình luận nhằm làm sáng tỏ luận điểm, củng cố cho tính đúng đắn của lí lẽ đã nêu.

b) Bài tập

Chỉ ra luận điểm, lí lẽ, bằng chứng và cách phân tích bằng chứng được sử dụng trong đoạn văn sau:

“Nhân vật để lại ấn tượng nổi bật trong đoạn trích kịch “Đổi tên cho xã” là ông Nha - chủ tịch xã, một điển hình cho kiểu người háo danh, sĩ diện. Là con người, ai cũng có những mong muốn, kì vọng nhưng nếu những mong muốn không xuất phát từ thực tế sẽ chỉ là ảo tưởng, cố theo đuổi bằng được ảo tưởng đó và tìm cách huyễn hoặc mình thì chẳng khác nào lừa người, lừa mình. Chỉ vì thay đổi cái tên của xã (theo ý chủ quan, cá nhân) mà ông chủ tịch xã tuyên bố rằng “lịch sử xã ta mở sang một trang mới”, “chấm dứt cái tên ... nôm na của một quá khứ tối tăm, nghèo khổ”. Chính những lời nói đại ngôn, sáo rỗng đã cho thấy ông chủ tịch xã là người nóng vội, thiếu hiểu biết, kiểu “ếch ngồi đáy giếng”. Ông khao khát thay đổi hoàn cảnh nhưng lại không có phương pháp đúng. Làm gì có chuyện chỉ cần đặt lại cho xã cái tên mới thật kêu là mọi việc sẽ thay đổi theo chiều hướng tốt đẹp như một giấc mơ!”.

- Luận điểm:

- Lí lẽ:

+ Là con người, ai cũng có những mong muốn, kì vọng nhưng nếu những mong muốn không xuất phát từ thực tế sẽ chỉ là ảo tưởng, cố theo đuổi bằng được ảo tưởng đó và tìm cách huyễn hoặc mình thì chẳng khác nào lừa người, lừa mình.

+ Ông khao khát thay đổi hoàn cảnh nhưng lại không có phương pháp đúng. Làm gì có chuyện chỉ cần đặt lại cho xã cái tên mới thật kêu là mọi việc sẽ thay đổi theo chiều hướng tốt đẹp như một giấc mơ!

- Bằng chứng: Chỉ vì thay đổi cái tên của xã (theo ý chủ quan, cá nhân) mà ông chủ tịch xã tuyên bố rằng “lịch sử xã ta mở sang một trang mới”, “chấm dứt cái tên ... nôm na của một quá khứ tối tăm, nghèo khổ”.