Thực hành tiếng Việt: Lỗi logic SVIP

I. TRI THỨC TIẾNG VIỆT

Câu sai logic là câu có ngữ nghĩa không phù hợp với logic thông thường.

Một số loại câu sai logic thường gặp:

- Câu có quan hệ ngữ nghĩa giữa các thành phần, các vế không logic do dùng sai từ ngữ liên kết.

Ví dụ: Hoàng là người hiền lành, chăm chỉ nên rất yêu thương vợ con.

Phân tích lỗi: Sử dụng sai từ ngữ liên kết "nên" ("hiền lành, chăm chỉ" không phải là nguyên nhân của "rất yêu thương vợ con").

Cách sửa: Hoàng là người hiền lành, chăm chỉ và rất yêu thương vợ con.

- Câu chứa các thành phần đẳng lập không cùng phạm trù ngữ nghĩa.

Ví dụ: Tôi đã gặp anh ấy hai lần: một lần vào năm ngoái, một lần ở Hà Nội.

Phân tích lỗi: Việc các thành phần đẳng lập ("một lần vào năm ngoái", "một lần ở Hà Nội") không có cùng phạm trù ngữ nghĩa khiến câu sai logic.

Cách sửa: 

(1) Tôi đã gặp anh ấy hai lần: một lần vào năm ngoái, một lần vào tháng Ba năm nay.

(2) Tôi đã gặp anh ấy hai lần: một lần ở Huế, một lần ở Hà Nội.

-  Câu có các hành động được sắp xếp không theo một trật tự hợp lí.

Ví dụ: Nó nhắm mắt lại, cố gắng ngủ và nằm xuống giường.

Phân tích lỗi: Việc sắp xếp các hành động không theo một trật tự hợp lí dẫn đến câu sai logic.

Cách sửa: Nó nằm xuống giường, nhắm mắt lại và cố gắng ngủ.

II. BÀI TẬP THỰC HÀNH

1. Chỉ ra lỗi logic trong các câu dưới đây và nêu cách sửa:

a. Trong truyện truyền kì nói chung và bài học này nói riêng, thế giới con người có sự kết nối với thế giới cõi âm.

- Phân tích lỗi: Việc các thành phần đẳng lập ("truyện truyền kì" và "bài học này") không có cùng phạm trù ngữ nghĩa khiến câu sai logic. "Truyện truyền kì" không phải cái chung, không thể bao gồm "bài học này".

- Cách sửa: Thêm từ ngữ để các thành phần đẳng lập có quan hệ ngữ nghĩa tương hợp.

b. Người viết đã lấy các ví dụ trong thơ Nôm của Nguyễn Trãi, Hồ Xuân Hương, Truyện Kiều để chứng minh cho nhận định này.

- Phân tích lỗi: Việc các thành phần đẳng lập ("Nguyễn Trãi", "Hồ Xuân Hương", "Truyện Kiều") không tương đồng về phạm trù ngữ nghĩa khiến câu sai logic. "Nguyễn Trãi", "Hồ Xuân Hương" là tên tác giả, còn "Truyện Kiều" là tên tác phẩm.

- Cách sửa: Thêm bớt, thay đổi từ ngữ để các thành phần đẳng lập tương đồng về phạm trù ngữ nghĩa.

c. Em đã được học nhiều thể loại văn học như tiểu thuyết, kịch và các thể thơ khác. 

- Phân tích lỗi: "tiểu thuyết", "kịch" và "các thể thơ khác" không cùng cấp độ ("tiểu thuyết", "kịch" là các thể loại văn học, trong khi "các thể thơ khác" không như vậy). Việc các thành phần đẳng lập không tương đồng về phạm trù ngữ nghĩa khiến câu sai logic.

- Cách sửa: Thay đổi từ ngữ cho phù hợp hơn.

d. Trong rạp chiếu phim chỉ còn lại hai người: một người cao, gầy và một người mặc áo trắng, quần xanh.

- Phân tích lỗi: Việc các thành phần đẳng lập ("một người cao, gầy", "một người mặc áo trắng, quần xanh") không cùng phạm trù ngữ nghĩa khiến câu sai logic. Trong khi "một người cao, gầy" đề cập đến hình dáng thì "một người mặc áo trắng, quần xanh" lại đề cập đến trang phục.

- Cách sửa: Thay đổi từ ngữ để các thành phần đẳng lập tương đồng về phạm trù ngữ nghĩa.

đ. Mặc dù đến muộn nhưng nó không kịp lên chiếc xe buýt cuối cùng.

- Phân tích lỗi:

- Cách sửa:

e. Mẹ tôi muốn tôi trở thành một nhà trí thức hoặc một nhà khoa học.

- Phân tích lỗi: "nhà trí thức" bao gồm "nhà khoa học", vì vậy, việc đặt hai cụm từ này trong cấu trúc chọn lựa là không hợp lí.

- Cách sửa:

ê. Vì quá đói, nó xúc từng muỗng nhai ngấu nghiến và mở hộp cơm trưa ra.

- Phân tích lỗi: Việc sắp xếp các hành động không theo trật tự hợp lí dẫn đến câu sai logic.

- Cách sửa: Sắp xếp các hành động theo trật tự hợp lí.

g. Thần Núi luôn là người chiến thắng nên sau các cuộc giao tranh, đền đài của ngài cũng có phần bị tổn hại.

- Phân tích lỗi: Câu sai logic do dùng sai từ ngữ liên kết "nên" ("Thần Núi luôn là người chiến thắng" không phải là nguyên nhân của "sau các cuộc giao tranh, đền đài của ngài cũng có phần bị tổn hại".

- Cách sửa: Thay đổi từ ngữ liên kết.

h. Mặc dù sinh ra trong một gia đình giàu có nhưng Lan lại là một cô gái xinh đẹp và rất giản dị.

- Phân tích lỗi: Câu có quan hệ ngữ nghĩa giữa các vế không logic. Cụm từ "sinh ra trong một gia đình giàu có" và "là một cô gái xinh đẹp" không thể đặt trong một quan hệ tương phản với cặp từ liên kết "mặc dù... nhưng". Tuy nhiên, "sinh ra trong một gia đình giàu có" và "rất giản dị" thì lại có thể dùng cặp từ ngữ liên kết "mặc dù... nhưng".

- Cách sửa: 

2. Hãy tìm ít nhất ba câu sai logic trên báo chí hoặc trong lời nói hằng ngày và nêu cách sửa.

Ví dụ: Trong giáo dục nói chung và trong bóng rổ nói riêng, chúng ta đã đạt được những thành công nhất định.

- Phân tích lỗi: Câu này chứa các từ ngữ thể hiện cách tư duy thiếu nhất quán: "giáo dục" và "bóng rổ" không thuộc cùng lĩnh vực nên không thể sử dụng cách diễn đạt nói chung, nói riêng.

- Cách sửa:  
+ Trong thể thao nói chung và trong bóng rổ nói riêng, chúng ta đã đạt được những thành công nhất định.

+ Trong giáo dục nói chung và trong giáo dục thể chất nói riêng, chúng ta đã đạt được những thành công nhất định. 

3. Trao đổi với bạn cùng bàn một bài văn nghị luận các bạn đã từng viết, sau đó sửa lỗi logic trong bài viết của bạn mình (nếu có).

Học sinh làm việc nhóm. Học sinh chọn bài văn nghị luận đã từng viết và trao đổi với bạn, sau đó, sửa lỗi logic trong bài viết của bạn (nếu có).