Thực hành tiếng Việt: Lỗi lô gích, câu mơ hồ và cách sửa SVIP

I. Lý thuyết

1. Lỗi Lô gích

 - Khái niệm: Lỗi lô gích là hiện tượng câu hoặc đoạn văn, văn bản có những thông tin, lập luận mâu thuẫn nhau hoặc thiếu nhất quán, không đầy đủ, không phù hợp với lí lẽ thông thường và thực tế.

Ví dụ:
Trong giáo dục nói chung và trong bóng rổ nói riêng, chúng ta đã đạt được những thành công nhất định.
Câu này chứa các từ ngữ thể hiện cách tư duy thiếu nhất quán: Giáo dục và bóng rổ không thuộc cùng lĩnh vực nên không thể sử dụng cách diễn đạt nói chung, nói riêng.

- Cách sửa: Để sửa lỗi lô gích, người viết cần xác định đúng nguyên nhân gây ra lỗi và thay thế bằng các từ ngữ phù hợp, đảm bảo tính thống nhất và phù hợp với tư duy cũng như thực tế khách quan.

Ví dụ: Câu trên có hai cách sửa:
+ Trong thể thao nói chung và trong bóng rổ nói riêng, chúng ta đã đạt được những thành công nhất định.

+ Trong giáo dục nói chung và trong giáo dục thể chất nói riêng, chúng ta đã đạt được những thành công nhất định. 

2. Câu mơ hồ

- Khái niệm: Câu mơ hồ là câu mắc lỗi dùng từ hoặc lỗi cấu tạo khiến người nghe (người đọc) có thể hiểu theo nhiều cách khác nhau, không đúng ý người nói (người viết).

Ví dụ: Xe không phải rẽ trái!
Câu này có ba cách hiểu: Xe này không bắt buộc phải rẽ trái; hay: Các loại xe nói chung không bắt buộc phải rẽ trái; Xe không tải (không chở người hoặc hàng hoá) phải rẽ trái.
Để sửa câu mơ hồ, người viết cần thêm những từ ngữ phù hợp để làm nổi bật thông báo duy nhất của câu, tránh hiểu lầm.

Ví dụ: Câu trên có ba cách sửa:

+ Xe này không phải rẽ trái!

+ Tất cả các loại xe đều không phải rẽ trái!

+ Xe không tải phải rẽ trái!

- Lưu ý: Trong giao tiếp, cần tránh viết (nói) những câu có thể hiểu theo nhiều nghĩa, đặc biệt là trong các văn bản hành chính và khoa học. Tuy nhiên, cũng cần phân biệt câu mắc lỗi mơ hồ với câu được cố ý viết với nhiều cách hiểu khác nhau nhằm mục đích tu từ.

Ví dụ:
giọt nước mắt vầng trăng
long lanh trong đáy giếng

(Đàn ghi ta của Lor-ca - Thanh Thảo)

Dòng thơ giọt nước mắt vầng trăng có thể hiểu theo nhiều cách khác nhau: giọt nước mắt như vầng trăng; giọt nước mắt của vầng trăng,... Sự mơ hồ ở đây nhằm tạo ra các hướng liên tưởng đa dạng và phong phú, góp phần biểu đạt sâu sắc hình tượng của tác phẩm.

II. Thực hành

1. Trong vở kịch Người lái buôn thành Vơ-ni-dơ (Sếch-xpia), nhân vật Sai-lốc cho An-tô-ni-ô vay 3 000 đuy-ca không tính lãi với điều kiện: “Sau ba tháng, nếu người vay không hoàn trả số tiền đúng ngày và nơi quy định thì người cho vay sẽ được quyền lấy một cân thịt trên cơ thể người vay.”. Theo em, lời giao ước ấy mắc lỗi gì khiến Sai-lốc phải chịu thua trước lập luận sắc bén của Poóc-xi-a?

2. Những câu dưới đây mắc lỗi gì? Hãy phân tích nguyên nhân mắc lỗi và sửa những lỗi đó.

a. Anh ta mở khoá, ngồi vào ghế, khởi động xe, mở cửa và lên đường.

- Câu trên mắc lỗi lô gích, vì diễn tả những hành động diễn ra theo trình tự không nhất quán với nhau. 

- Ta có thể sửa lại câu văn trên như sau: 
Anh ta mở khoá, ngồi vào ghế, khởi động xe, đóng cửa và lên đường.

b. Tìm thêm những ví dụ trong thơ của Hồ Xuân Hương, “Truyện Kiều”, Nguyễn Du, Bà Huyện Thanh Quan,... để chứng minh rằng tiếng Việt từ thế kỉ XVI đã đạt tới độ tinh tế, uyển chuyển.

- Câu văn này mắc lỗi lô gích vì liệt kê những đối tượng không nhất quán với nhau. Đó là trong hệ thống tên các tác giả trung đại, người viết lại đề cập đến tên của tác phẩm "Truyện Kiều". Để sửa câu này, ta có thể sửa như sau: 
Tìm thêm những ví dụ trong thơ của Hồ Xuân Hương, Nguyễn Du, Bà Huyện Thanh Quan,... để chứng minh rằng tiếng Việt từ thế kỉ XVI đã đạt tới độ tinh tế, uyển chuyển.

c. Ngồi đây suốt buổi sáng mà tôi chỉ câu được vô số con cá chép, thật phí công.

- Ta có thể sửa câu văn trên như sau: 

Ngồi đây suốt buổi sáng mà tôi chỉ câu được một số con cá chép, thật phí công.

d. Từ trong tù, U-thát tiếp tục kêu vô tội. Vậy, ai đã nói dối? Kẻ nào đã bỏ thuốc độc vào chén trà của hoàng thân? Khi tất cả vụ việc này kết thúc, Cha-la-sai tuyên bố sẽ kết hôn với chàng U-thát của mình.

(Dẫn theo Nguyễn Minh Thuyết, Nguyễn Văn Hiệp)

- Đoạn văn này này mắc lỗi dùng từ vì nó khiến cho đoạn văn trở nên mơ hồ, không rõ ý của người nói, người viết. Ta có thể sửa đoạn văn này như sau:
Từ trong tù, U-thát tiếp tục kêu vô tội. Cha-la-sai nghĩ ngợi mãi về vụ hạ độc ấy. Vậy, ai đã nói dối? Kẻ nào đã bỏ thuốc độc vào chén trà của hoàng thân? Khi tất cả vụ việc này kết thúc, Cha-la-sai tuyên bố sẽ kết hôn với chàng U-thát của mình.

3. Phân tích tính mơ hồ của những câu dưới đây. Hãy sửa lại để mỗi câu chỉ có một cách hiểu.

a. Đây là dung dịch độc nhất.

- Từ "độc" có thể hiểu theo nhiều nghĩa khác nhau: độc hại, độc đáo, độc lạ,... nên có thể dẫn đến những cách hiểu khác nhau như: 

+ Đây là dung dịch độc hại nhất. 

+ Đây là dung dịch độc lạ nhất. 

- Ta có thể sửa câu văn trên bằng cách thêm từ ngữ phù hợp vào câu: 

Đây là dung dịch độc hại nhất.

b. Áp dụng phương pháp học tập mới là quan trọng. 

- Câu này có thể sửa như sau: Áp dụng phương pháp học tập là điều quan trọng.

c. Cả nhà hát say sưa theo ca sĩ. 

- Cụm từ "cả nhà hát" là cụm từ khiến cho câu trở nên mơ hồ, không rõ ý, vì nó dẫn đến các cách hiểu khác nhau: 

+ Cả nhà ngồi hát say sưa theo ca sĩ. 

+ Cả nhà hát (không gian diễn ra buổi biểu diễn) say sưa theo ca sĩ. 

- Câu này chúng ta có thể sửa như sau: Cả nhà đang ngồi hát say sưa theo ca sĩ. 

d. Trong trận đấu bóng, hàng trăm người xem đánh nhau.

4. Khảo sát và viết báo cáo kết quả khảo sát về lỗi lô gích và lỗi diễn đạt mơ hồ trên một hoặc một số trang báo điện tử.

- HS tìm một số trang báo điện tử mắc lỗi và tiến hành viết báo cáo. 

- Mẫu báo cáo tham khảo: