Thực hành tiếng Việt: Giữ gìn và phát triển tiếng Việt SVIP

I. Lí thuyết

- Tiếng Việt là ngôn ngữ giàu nhạc tính, giàu chất tạo hình; có khả năng diễn đạt đầy đủ và chính xác tư tưởng, tình cảm của con người Việt Nam.

- Các giá trị văn hóa đặc sắc của mỗi dân tộc đều được phản ánh trong ngôn ngữ của dân tộc. Tiếng Việt là một bộ phận cấu thành nền văn hóa Việt. Giữ gìn và phát triển tiếng Việt cũng chính là giữ gìn và phát triển các giá trị văn hóa của dân tộc.

II. Bài tập 

1. Màu xanh được miêu tả trong các đoạn thơ sau có gì đặc biệt?

a.

Sao anh không về chơi thôn Vĩ?

Nhìn nắng hàng cau nắng mới lên.

Vườn ai mướt quá, xanh như ngọc

Lá trúc che ngang mặt chữ điền.

(Hàn Mặc Tử, Đây thôn Vĩ Dạ)

b.

Ta còn em một màu xanh thời gian

Một màu xám hư vô

Chợt nhòe

Chợt hiện

(Phan Vũ, Hà Nội - Phố)

- Trong dòng thơ trên, màu xanh hiện ra với một sắc thái mới, rất đặc biệt, được thể hiện qua cách kết hợp từ ngữ độc đáo: "màu xanh" + "thời gian". 

c.

Trời thì xanh như rút ruột mà xanh

Cây thì biếc như vặn mình mà biếc

(Thi Hoàng, Ở giữa cây và nền trời)

d.

Cỏ non xanh rợn chân trời

Cành lê trắng điểm một vài bông hoa

(Nguyễn Du, Truyện Kiều)

2. Trong tiếng Việt có những từ ngữ được cấu tạo theo mô hình: ngân hàng + X (như ngân hàng đề thi,...). Hãy tìm thêm những từ ngữ được cấu tạo theo mô hình này.

3. Cho câu sau:

       Nê-pan (Nepal) có 8 ngọn núi cao nhất thế giới, nổi tiếng với các vùng ngoại ô, công viên quốc gia, những cánh rừng tuyệt đẹp, phù hợp với hoạt động thám hiểm, du lịch, đi bộ đường dài (trekking).

(Minh Huyền, Nê-pan cấm du khách trekking một mình,

https://tuoitr.vn/nepal-cam-du-khach-trekking-mot-minh-202303141316296.htm)

a. Vì sao người viết lại sử dụng từ trekking mà không phải là một từ ngữ tiếng Việt có nghĩa tương đương trong tiêu đề và bài viết?

b. Tìm thêm những từ ngữ tiếng nước người trong lĩnh vực du lịch.

c. Theo bạn, việc sử dụng những từ ngữ tiếng nước ngoài này có ảnh hưởng đến việc giữ gìn sự trong sáng của tiếng Việt hay không? Vì sao bạn nhận xét như vậy?

- Việc sử dụng từ tiếng nước ngoài có ảnh hưởng đến sự trong sáng của tiếng Việt nếu lạm dụng hoặc không có giải thích rõ ràng. Tuy nhiên, nếu dùng đúng cách, mượn từ khi cần thiết, và sáng tạo từ tiếng Việt thay thế khi có thể, thì không những không ảnh hưởng mà còn làm phong phú thêm ngôn ngữ.

4. Vì sao có nhiều từ ngữ tiếng nước ngoài (như album, email, file,…) được người Việt ưa dùng trong nhiều bối cảnh giao tiếp, trong khi vẫn có giải pháp thay thế (ví dụ: dùng tập ảnh thay cho album, thư điện tử thay cho email, tập tin thay cho file)?

5. Xác định ý nghĩa của từ ngữ được in đậm trong các trường hợp sau. Trong các trường hợp này, trường hợp nào từ ngữ được dùng theo nghĩa mới?

a. Nơi đây, vào mùa đông lạnh giá, các dòng sông đóng băng(1) và những ngọn núi phủ tuyết trắng xóa tạo nên một khung cảnh vô cùng ấn tượng.

b. Đây là nguyên nhân chính khiến cho thị trường bất động sản đóng băng(2).

6. Chỉ ra sự độc đáo trong cách kết hợp từ ngữ ở đoạn trích sau (chú ý các cụm từ/ câu được in đậm):

tiếng ghi ta nâu

bầu trời cô gái ấy

tiếng ghi ta lá xanh biết mấy

tiếng ghi ta tròn bọt nước vỡ tan

tiếng ghi ta ròng ròng

máu chảy

không ai chôn cất tiếng đàn

tiếng đàn như cỏ mọc hoang

(Thanh Thảo, Đàn ghi ta của Lor-ca)