Thực hành tiếng Việt: Biến đổi và mở rộng cấu trúc câu SVIP

1. Thử chuyển mỗi thành phần câu hoặc thành phần của cụm từ được in đậm dưới đây sang vị trí khác trong câu; qua đó, giải thích vì sao các tác giả lại chọn vị trí của chúng như ở những câu đã cho.

a. Mùa thu năm 1940, phát xít Nhật đến xâm lăng Đông Dương để mở thêm căn cứ đánh Đồng minh, thì bọn thực dân Pháp quỳ gối đầu hàng, mở cửa nước ta rước Nhật. Từ đó dân ta chịu hai tầng xiềng xích: Pháp và Nhật. Từ đó dân ta càng cực khổ, nghèo nàn. (Hồ Chí Minh)

=> Không thể chuyển cụm từ in đậm sang vị trí khác trong câu. Vì: "Từ đó" dùng để chỉ ra kết quả diễn ra ngay sau sự kiện Pháp đầu hàng và hợp tác với Nhật. Do đó, "Từ đó" thể hiện cả yếu tố thời gian lẫn kết quả của sự kiện trước đó, và không thể chuyển sang vị trí khác mà không làm mất đi ý nghĩa mạch lạc và logic của câu.

b. Vì đường xa, chúng tôi chỉ ở nhà được có ba ngày. Trong ba ngày ngắn ngủi đó, con bé không kịp nhận ra anh là cha. (Nguyễn Quang Sáng)

c. Giữa mặt vịnh mênh mông xanh ngắt và tim tím, nhô lên những tảng đá vôi hình thù kì dị và dường như được bút sơn của một họa sĩ quét lên vô số màu sắc, từ màu xanh ngọc bích đến màu đỏ nâu và vàng. (Thi Sảnh)

d.

 Lom khom dưới núi, tiều vài chú

Lác đác bên sông, chợ mấy nhà.

(Bà Huyện Thanh Quan)

=> Các từ in đậm đóng vai trò làm vị ngữ được đảo lên trước chủ ngữ nhằm tăng tính sinh động, gợi hình gợi cảm, đồng thời nhấn mạnh sự thưa thớt, vắng vẻ trong cảnh vật và con người.

2. Tìm câu bị động trong những đoạn văn dưới đây. Cho biết việc sử dụng những câu bị động đó phù hợp như thế nào đối với văn cảnh và mục đích diễn đạt. 

a. Sau nghi lễ bái tổ, hai đô thực hiện nghi thức xe đài. Những động tác xe đài được thực hiện rất đa dạng. (Phí Trường Giang)

Việc sử dụng câu bị động ở đây phù hợp để tập trung sự chú ý vào hành động "được thực hiện" chứ không phải người hoặc vật thực hiện. Nó nhấn mạnh vào tính chất của những hoạt động được làm vô cùng đa dạng, phong phú.

b. Địa đạo Củ Chi hình thành trong thời kì kháng chiến chống thực dân Pháp (khoảng năm 1948). Hệ thống địa đạo được xây dựng sớm nhất tại hai xã Tân Phú Trung và Phước Vĩnh An [...]. Lúc đầu, địa đạo chỉ có những đoạn ngắn, cấu trúc đơn giản, dùng để giấu tài liệu, trú ém cán bộ trong vùng địch hậu. Sang giai đoạn kháng chiến chống đế quốc Mỹ, địa đạo được gia cố và mở rộng. (Di tích lịch sử Địa đạo Củ Chi)

Việc sử dụng câu bị động ở đây phù hợp để tập trung vào việc hành động "được xây dựng", "được gia cố và mở rộng", thay vì người nào hoặc tổ chức nào thực hiện hành động. Trong văn cảnh này, câu bị động giúp nhấn mạnh sự thay đổi và phát triển của địa đạo theo thời gian mà không cần đề cập đến người xây dựng cụ thể, điều này phù hợp với văn phong miêu tả các công trình lịch sử, thường chú trọng vào công trình hoặc sự kiện chính hơn là tác nhân cụ thể.

c. Trong hơn một thế kỉ trở lại đây, dân số thế giới ngày càng tăng, trong khi số lượng các loài động vật ngày một giảm đi rõ rệt. Môi trường sống của động vật bị con người chiếm lĩnh, phá hoại [...]. Nhiều loài thậm chí thường xuyên bị con người ngược đãi, săn bắt vô tổ chức và tàn sát không nương tay. (Theo Kim Hạnh Bảo - Trần Nghị Du)

Việc sử dụng câu bị động ở đây phù hợp để nhấn mạnh vào hành động tiêu cực và hậu quả mà các loài động vật phải chịu. Từ đó giúp tác giả truyền đạt hiệu quả hơn thông điệp về sự cấp thiết của vấn đề bảo vệ động vật trước tác động của con người.

3. Biến đổi những câu chủ động dưới đây thành câu bị động.

a. 

b. 

c. 

d. Cuộc sống càng văn minh tiến bộ, con người càng sử dụng nhiều nước hơn cho mọi nhu cầu của mình... (Theo Trịnh Văn)

Câu văn có thể biến đổi thành câu bị động: Cuộc sống càng văn minh tiến bộ, nước càng được con người sử dụng nhiều hơn cho mọi nhu cầu của mình.

4. Viết một đoạn văn (khoảng 8-10 dòng) nêu cảm nghĩ của em sau khi học văn bản Chuyện người con gái Nam Xương (Nguyễn Dữ), trong đó có áp dụng các biện pháp mở rộng cấu trúc câu và biến đổi cấu trúc câu. Chỉ ra một trường hợp mở rộng cấu trúc câu và một trường hợp biến đổi cấu trúc câu trong đoạn văn đã viết.

Gợi ý:

- Hình thức: Đoạn văn.

- Dung lượng: 8 - 10 dòng.

- Tiếng Việt: Sử dụng một câu văn mở rộng cấu trúc câu; một câu văn biến đổi cấu trúc câu. Gạch chân và chú thích rõ ràng. 

- Nội dung:

+ Mở đoạn: Giới thiệu tên tác giả, tên tác phẩm và cảm xúc chung về tác phẩm.

+ Thân đoạn: 

Cảm nghĩ về nhân vật, nội dung văn bản:

_ Ca ngợi vẻ đẹp phẩm chất của Vũ Nương, đó là vẻ đẹp đại diện cho người con gái Việt Nam chịu thương, chịu khó. 

_ Thương, xót xa, đồng cảm với thân phận của Vũ Nương nói riêng và của những người phụ nữ trong xã hội phong kiến xưa nói chung.

Cảm nghĩ về nội dung, thông điệp của tác phẩm:

Tác phẩm khiến em trân trọng hơn những giá trị của tình yêu, lòng chung thủy, của niềm tin tưởng trong hôn nhân. 

+ Kết đoạn: Khái quát lại tài năng, cảm nghĩ về tài năng của Nguyễn Dữ:

Khâm phục tài năng của Nguyễn Dữ khi ông dùng ngòi bút của mình để lên án bất công, đồng cảm với thân phận người phụ nữ.