Khám phá văn bản SVIP

SỰ SỐNG VÀ CÁI CHẾT

(Trích Từ điển yêu thích bầu trời và các vì sao)

Trịnh Xuân Thuận

I. THỰC HÀNH ĐỌC VÀ TÌM HIỂU CHUNG

1. Đọc

2. Tìm hiểu chung

a. Tác giả

- Trịnh Xuân Thuận: sinh năm 1948 tại Hà Nội, là nhà vật lí học thiên văn người Mỹ gốc Việt, hiện đang là giáo sư của Đại học Vơ-gin-ni-a (Virginia).

- Ông vừa là một nhà văn, vừa là nhà triết học, nhà hoạt động vì môi trường và hòa bình.

- Những cuốn sách nổi tiếng về thiên văn học của ông đã được dịch ra nhiều ngôn ngữ trên thế giới như: Số phận của vũ trụ - Bích Beng và sau đó (1992), Hỗn độn và hài hòa (1998), Những con đường của ánh sáng (2007), Vũ trụ và hoa sen (2011),...

- Trong tác phẩm của ông, các thông tin về khoa học vũ trụ được trình bày bằng ngôn ngữ giàu chất thơ.

b. Tác phẩm

* Xuất xứ:

- Đây là cuốn sách có giá trị: cung cấp cho người đọc thông tin về vũ trụ, giải thích từ ngữ, khám phá vẻ đẹp của sự sống, suy ngẫm về vai trò của con người trong vũ trụ, mối quan hệ giữa cái đẹp, khoa học và thi ca….

* Tóm tắt: Văn bản bàn về sự sống và cái chết của muôn loài trên Trái Đất, thông qua việc tái hiện tiến trình phát triển của các loài sinh vật, bài viết chỉ ra sự song hành của sự sống và cái chết cũng như ý nghĩa của cái chết đối với sự sống.

* Bố cục:

II. KHÁM PHÁ VĂN BẢN

1. Nhan đề tác phẩm

- Sự sống và cái chết: Sự phát triển phức tạp và đa dạng của Trái Đất.

=> Tiếp cận đề tài trên phương diện khoa học, chính xác, khách quan dựa trên những kiến thức hiểu biết sâu sắc của tác giả về đề tài.

- Sơ đồ tư duy về sự sống trên Trái Đất theo 2 yếu tố:

+ Lịch sử phát triển: các dấu mốc thời gian.

+ Diện mạo của sự sống được thể hiện qua sự phong phú của các loài.

2. Đề tài

- Liên hệ với các văn bản khác: Hành trình về phương Đông, Muôn kiếp nhân sinh của John Vũ.

-> Tác giả tiếp cận vấn đề sự sống và cái chết từ lịch sử tiến hóa của các sinh vật trên Trái Đất để thấy được mối liên hệ giữa sự sống và cái chết cũng như tầm quan trọng như nhau của chúng.

3. Những thông tin chính và cách sắp xếp, tổ chức các thông tin

a. Những thông tin chính

- Sự xuất hiện của sự sống trên Trái Đất theo chiều dọc và chiều ngang.

- Sự đa dạng sự sống của các loài sinh vật trên Trái Đất từ hàng triệu năm trước.

- Sự tiến hóa và tuyệt chủng của các loài động vật, thực vật trên Trái Đất.

- Sự khác nhau của các loài sinh vật và các vật vô sinh.

b. Cách sắp xếp, tổ chức các thông tin

- Thông tin khái quát ở đoạn 1.

- Triển khai thông tin ở đoạn 2, 3.

- Khái quát, mở rộng thông tin ở đoạn 4.

(Các thuật ngữ khoa học, các số liệu, dẫn chứng xuất hiện chủ yếu đoạn 2, 3).

4. Quá trình phát triển sự sống trên Trái Đất

5. Mối quan hệ giữa "đấu tranh sinh tồn" và "tiến hóa", giữa "sự sống" và "cái chết"

Cụ thể: Để có thể sống, các loài sinh vật phải đấu tranh sinh tồn; để đấu tranh sinh tồn cần có sự tiến hóa, nâng cấp bản thân để tăng cường sức mạnh, có thể đánh bại kẻ thù, để không bị chết và tuyệt chủng.

a. Mối quan hệ giữa sự sống và cái chết

* "Chuyến du hành ngược thời gian":

- Quay lại lịch sử trái đất 3 tỉ năm: Trái Đất chỉ tồn tại các vi khuẩn và vi khuẩn cổ sinh.

- Ngược lại 500 triệu năm: ngoài 2 dạng vi khuẩn còn có vô số tảo biển, rêu nấm…

- 140 triệu năm về trước: toàn bộ thế giới nhỏ bé đã đầy đủ để chào đón.

=> Sự sống của Trái Đất phát triển, tiến hóa theo thời gian: từ đơn giản đến phức tạp, dần dần trở nên phong phú, muôn màu sắc.

- Cách sử dụng ngôn từ giàu hình ảnh: đáng kinh ngạc, đón tiếp, chiêm ngưỡng.

=> Niềm hứng thú, sự ngưỡng mộ của tác giả trước lịch sử tiến hóa của các sinh vật trên Trái Đất.

b. Mối quan hệ giữa đấu tranh sinh tồn, tiến hóa, sự sống và cái chết

- Mỗi sinh vật trên Trái Đất đều có vai trò, chỗ đứng của riêng mình.

- Sự sống trên Trái Đất luôn tồn tại, vận hành liên tục: có sinh ra và mất đi.

- Cái chết cho phép sự sống tiến lên, là một phần không thể tách rời của sự sống, cái chết đe dọa sự sống, sẽ giúp cho sự sống tạo ra một sức đề kháng mãnh liệt, tiến hóa và thích nghi.

 => Khẳng định mối quan hệ sâu sắc, bền chặt giữa "sự sống" và "cái chết" trên Trái Đất: đó là mối quan hệ cùng tồn tại, cùng phát triển không loại trừ nhau, cái này là một phần của cái kia, hỗ trợ lẫn nhau, phụ thuộc vào nhau.

6. Thông điệp của văn bản

- Quá trình phát triển lâu dài, phức tạp của Trái Đất.

- Sự tiến hóa phong phú, đa dang của các loài sinh vật trên Trái Đất.

- Thái độ ngưỡng mộ, trân trọng của tác giả.

- Lời kêu gọi: bảo vệ hành tinh xanh của chúng ta.

III. TỔNG KẾT

1. Nội dung

- Văn bản đã giúp nhận ra sự hữu hạn và nhỏ bé của con người trong lịch sử sự sống của Trái Đất.

- Văn bản giúp người đọc suy ngẫm nhiều hơn đến ý nghĩa của cuộc sống, và bản thân cần làm gì để duy trì sự sống.

2. Nghệ thuật

- Lập luận chặt chẽ, lí lẽ, dẫn chứng sắc bén, chính xác, cụ thể.

- Ngôn ngữ khoa học, chính xác, dễ hiểu.

- Văn phong cô động, xúc tích.