Di truyền giới tính và di truyền liên kết với giới tính SVIP

I. Di truyền giới tính

1. Nhiễm sắc thể giới tính

NST giới tính là một loại NST chứa các gene quy định giới tính của một sinh vật. Tùy theo từng loài, NST giới tính có thể tồn tại thành từng cặp tương đồng hoặc không tương đồng.

Ví dụ: Ở người, cặp NST tương đồng XX quy định giới tính nữ, cặp XY quy định giới tính nam có hai vùng tương đồng nằm ở hai đầu NST. Đoạn không tương đồng mang các gene khác nhau.

2. Di truyền giới tính

Di truyền giới tính là kiểu di truyền các NST giới tính quy định đặc điểm giới tính của một sinh vật.

Ngoài các kiểu di truyền giới tính nêu trên, ở một số loài ong và kiến, giới tính được xác định bằng mức bội thể của cơ thể. Ví dụ: Con cái là 2n, con đực là n.

Một số loài như rùa và cá sấu, điều kiện nhiệt độ của môi trường trong quá trình phát triển phôi lại là yếu tố quyết định giới tính.

Cùng một kiểu di truyền giới tính thì cơ chế xác định giới tính cũng khác nhau. Cơ chế xác định giới tính gồm nhiều gene tương tác với nhau rất phức tạp.

II. Di truyền liên kết với giới tính

Sự di truyền của các tính trạng (không liên quan đến các đặc điểm giới) do gene quy định nằm trên NST giới tính được gọi là di truyền liên kết với giới tính.

Hiện tượng này lần đầu được Morgan phát hiện khi nghiên cứu sự di truyền màu mắt ở ruồi giấm (Drosophila melanogaster).

1. Thí nghiệm của Morgan phát hiện ra sự di truyền liên kết với nhiễm sắc thể X

Năm 1910, Morgan phát hiện thấy một con ruồi đực duy nhất có mắt màu trắng, trong khi tất cả các con ruồi khác đều có mắt đỏ. Ông đã lai con ruồi đực mắt trắng này với ruồi cái mắt đỏ (phép lai thuận) và sau đó tiến hành thêm phép lai ruồi đực mắt đỏ với ruồi cái mắt trắng (phép lai nghịch).

Kết quả cho thấy có sự khác biệt kiểu hình giữa hai giới → Tính trạng màu mắt liên quan với giới tính của ruồi giấm.

Giả thuyết: Gene quy định màu mắt liên quan là gene lặn nằm trên NST X, tại vùng không tương đồng với NST Y. Sự di truyền những tính trạng do các gene lặn nằm trên NST X quy định, không có allele tương ứng trên NST Y tuân theo quy luật di truyền chéo (bố truyền cho con gái).

Hiện tượng di truyền liên kết với NST X cũng được phát hiện ở người. Một số bệnh di truyền ở người do allele lặn nằm trên NST X là bệnh máu khó đông, mù màu. Bệnh còi xương do giảm phosphate máu ở người là do allele trội nằm trên NST X quy định.

2. Di truyền liên kết với nhiễm sắc thể Y

Hiện tượng di truyền liên kết với NST Y khá hiếm gặp. Ở người, cho đến nay mới thấy có một tính trạng được cho là do gene nằm trên NST Y, không có allele tương đồng nằm trên NST X quy định. 

Những tính trạng do gene nằm trên NST Y quy định, không có allele tương ứng trên NST X luôn di truyền từ bố cho con trai (quy luật di truyền thẳng).

III. Ứng dụng của di truyền liên kết với giới tính

Điều khiển, lựa chọn giới tính vật nuôi để phù hợp với mục đích sản xuất và nhu cầu của con người.

Ví dụ 1: Dựa vào màu sắc trứng có thể phân biệt được giới tính của tằm ngay từ giai đoạn trứng, lựa chọn những trứng nở ra tằm đực để nuôi vì tằm đực cho nhiều tơ hơn so với tằm cái.

Ví dụ 2: Dùng đột biến chuyển đoạn để chuyển gene quy định gene kháng thuốc trừ sâu ở muỗi sốt rét từ NST thường sang NST Y, thu được toàn bộ muỗi là con đực (muỗi cái không có gene kháng thuốc sẽ bị chết khi bám lên bề mặt có thuốc) → Muỗi đực được nhân nuôi hàng loạt dùng cho mục đích phòng trừ côn trùng bằng biện pháp thả con đực bất dục (không có khả năng sinh sản.

1. NST giới tính là loại NST mang gene quy định giới tính và cả các gene không quy định các đặc điểm giới.

2. Giới tính thường được xác định dựa vào sự có mặt của các loại NST giới tính, tuy nhiên ở một số loài giới tính có thể phụ thuộc vào một số yếu tố khác không phải NST giới tính.

3. Di truyền liên kết với giới tính là sự di truyền tính trạng do gene nằm trên NST giới tính quy định. Di truyền liên kết với giới tính dẫn đến kết quả kiểu hình khác nhau giữa hai giới và kết quả phép lai thuận nghịch khác nhau.