Bài 9: Vị trí địa lý, đặc điểm tự nhiên Châu Phi SVIP

I. VỊ TRÍ ĐỊA LÝ, HÌNH DẠNG VÀ KÍCH THƯỚC

+ Châu Phi có dạng hình khối, đường bờ biển ít bị chia cắt, có rất ít các vịnh biển và bán đảo lớn.

+ Với diện tích khoảng 30,3 triệu km², châu Phi là châu lục lớn thứ ba trên thế giới.

+ Phần lục địa của châu Phi kéo dài từ khoảng 37^o21'B đến 34^o51'N.

+ Đại bộ phận lãnh thổ nằm giữa hai chí tuyến, tương đối cân xứng hai bên đường xích đạo.

+ Châu Phi được bao bọc bởi các biển và đại dương, tiếp giáp với lục địa Á – Âu qua biển Địa Trung Hải và Biển Đỏ, hai biển này được nối với nhau qua kênh đào Xuy-ê.

II. ĐẶC ĐIỂM TỰ NHIÊN

1. Địa hình và khoáng sản

+ Địa hình châu Phi khá đơn giản, toàn bộ châu Phi được xem như một khối cao nguyên khổng lồ, với độ cao trung bình là 750 m, trên đó chủ yếu là các sơn nguyên xen bồn địa thấp.

+ Phần phía Đông được nâng lên mạnh, nền đá bị nứt vỡ, đổ sụp tạo thành nhiều thung lũng sâu, nhiều hồ dài và hẹp, Châu Phi có rất ít núi cao và đồng bằng thấp.

+ Châu Phi có tài nguyên khoảng sản phong phú, nhiều kim loại quý hiếm, một số loại có trữ lượng lớn như: vàng, kim cương, u-ra-ni-um, đồng, dầu mỏ, phốt phát...

2. Khí hậu

- Châu Phi có khí hậu nóng và khô bậc nhất thế giới. Nhiệt độ trung bình năm của châu lục là trên 20°C, lượng mưa tương đối ít và giảm dần từ xích đạo về phía hai chí tuyến, hình thành những hoang mạc lớn, lan ra sát biển.

- Các đới khí hậu phân bố gần như đối xứng qua xích đạo gồm: khí hậu xích đạo, khí hậu cận xích đạo, khí hậu nhiệt đới, khí hậu cận nhiệt.

+ Khí hậu xích đạo: nóng ẩm, mưa nhiều quanh năm.

+ Khí hậu cận xích đạo: chịu tác động của gió mùa, một mùa nóng ẩm, mưa nhiều, một mùa khô mát.

+ Khí hậu nhiệt đới: ở Bắc Phi mang tính lục địa khô, nóng, Nam Phi ẩm và đỡ nóng hơn.

+ Khí hậu cận nhiệt: mùa đông ấm, ẩm ướt, mưa nhiều, mùa hạ khô trời sáng.

3. Sông, hồ

+ Mạng lưới sông, hồ của châu Phi kém phát triển và phân bố không đều. Nguồn cung cấp nước cho sông ở đây chủ yếu do mưa.

+ Phần lớn các sông ở châu Phi có nhiều thác ghềnh. Các sông lớn là: sông Nin, sông Công-gô, sông Dăm-be-di.

+ Châu Phi có nhiều hồ lớn trong đó nhiều hồ được hình thành bởi các đứt gãy như hồ: Tan-ga-ni-ca, Tuốc-ca-na.

4. Các môi trường tự nhiên

- Các môi trường tự nhiên ở châu Phi phân bố đối xứng qua Xích đạo.

+ Môi trường xích đạo gồm bồn địa Công-gô và duyên hải phía bắc vịnh Ghi-nê. Khí hậu nóng và ẩm điều hoà với thảm thực vật rừng rậm xanh quanh năm.

+ Hai môi trường nhiệt đới có phạm vi gần như trùng với ranh giới đới khí hậu cận xích đạo, có sự phân hóa ra mùa mưa và mùa khô rõ rệt. Thảm thực vật chủ yếu là rừng thưa và xa-van cây bụi. Nhờ nguồn thức ăn phong phú, xa-van là nơi tập trung nhiều động vật ăn có (ngựa vằn, sơn dương, hươu cao cổ,...) và động vật ăn thịt (sư tử, báo gốm....)

+ Hai môi trường hoang mạc, có khí hậu khắc nghiệt, ít mưa, biên độ nhiệt độ giữa ngày và đêm lớn. Hệ thực, động vật nghèo nàn. Động vật chủ yếu là rắn độc, kì đà và một số loài gặm nhấm.

+ Hai môi trường cận nhiệt ở phân cực bắc và cục nam châu Phi. Mùa đông ấm, ẩm và mưa nhiều, mùa hạ nóng, khô. Thảm thực vật là rừng và cây bụi là cứng.

III. CÁC VẤN ĐỀ SỬ DỤNG TRONG THIÊN NHIÊN

- Vấn đề môi trường trong sử dụng thiên nhiên ở châu Phi hiện nay là:

+ Suy giảm tài nguyên rừng: tốc độ khai thác quá nhanh lại không có biện pháp khôi phục diện tích đã khai thác, khiến diện tích rừng giảm. Hậu quả là các loài động vật hoang dã mất đi môi trường sống, tình trạng hoang mạc hoá diễn ra ngày càng nhanh, nguồn nước bị suy giảm.

+ Nạn săn bắt và buôn bán động vật hoang dã, lấy ngà voi, sừng tê giác đã làm giảm số lượng động vật hoang dã nhiều loài đứng trước nguy cơ tuyệt chủng. Hiện nay, các tổ chức bảo vệ động vật hoang dã trên thế giới và chính quyền các nước châu Phi đã có nhiều biện pháp như kiểm soát, tuyên truyền, ban hành các quy định và xây dựng các khu bảo tồn thiên nhiên để bảo vệ động vật hoang dã cũng như môi trường sống của chúng.

+ Châu Phi có thiên nhiên phong phú, đa dạng với nhiều loài động, thực vật đặc hữu. Tuy nhiên, ở một vài nơi thiên nhiên châu Phi đang bị khai thác bất hợp lí khiến môi trường bị huỷ hoại. Vì vậy, cần có những biện pháp bảo vệ và sử dụng hợp lý thiên nhiên.